ما هر روز با حجم زیادی از تصاویر در فضاهای مختلف رو به رو می شویم. این تصاویر، ما را سرگرم کرده، روی ما اثر گذاشته و ممکن است ما را برای انجام عملی ترغیب کنند. شاید هم صرفاً برای پر کردن فضایی خالی به کار رفته باشند. به دلیل اهمیت داشتن سواد بصری و نقش آن در خلاقیت در این مطلب از وب سایت فیوشکا به سوال سواد بصری چیست پاسخ داده و اهمیت آن را بررسی می کنیم.

سواد بصری چیست؟

برای پاسخ به سوال سواد بصری چیست، لازم است تا تعریف این مفهوم را بیان کنیم. سواد بصری را مجموعه از توانایی هایی عنوان می کنند که به یک فرد قابلیت موثر یافتن، تفسیر، ارزیابی، کاربرد و خلق تصاویر و مدیا بصری را می دهد. 

برایان کندی (Brian Kennedy) داشتن سواد بصری را مهارتی برای ایجاد معنا در تصاویر عنوان می کند. از نظر او سواد بصری یک مهارت نیست، بلکه معتقد است مهارت های مختلف در سواد بصری درست مانند جعبه ابزاری مورد استفاده قرار می گیرند. او سواد بصری را نوعی تفکر انتقادی می داند که سبب ارتقاء ظرفیت های فکری افراد می شود.

سواد بصری چیست

به این ترتیب، سواد بصری، فرآیند دریافت و ارسال پیام در قالب تصویر است. می توان معانی مختلفی را با کاربرد تصاویر بیان کرد. مهارت سواد بصری، مهارتی چندوجهی بوده و انواع مختلف سواد مانند سواد نوشتاری و … را می توان برای خواندن در دنیای تصاویر به کار برد.

یک فرد با داشتن مهارت و دانش در زمینه سواد بصری می تواند جزئیات زمینه ای، فرهنگی، اخلاقی، زیبایی، فکری، فنی به کار رفته در تولید و کاربرد متریال های بصری را به خوبی درک و آنالیز کند. چنین فردی، با اندیشه سنجشگرانه یا تفکر انتقادی مدیاهای بصری را مصرف می کند و همزمان مشارکت کننده ای شایسته در حیطه های مختلف فرهنگی و دانشی است. 

لزوم داشتن این مهارت

همه ما این جمله را که یک تصویر ارزش هزاران حرف را دارد شنیده ایم. با توجه به اهمیت تصاویر، به کمک سواد بصری می توان آن ها را بهتر درک کرد و از مزایای آن در زندگی و کار خود بهره برد.

کودکان، توانایی فهم تصاویر را قبل از حرف زدن و نوشتن می آموزند. اولین تلاش های آن ها برای ارتباط برقرار کردن با سایرین از طریق ایما و اشاره است. تلاش های زیادی در مدارس برای آموزش سواد نوشتاری و سواد کامپیوتری می شود ولی توجه چندانی به آموزش سواد حسی (Sensory literacy) نمی شود. بنابراین، بیشترین دانشی که اکثر ما از سواد بصری به دست می آوریم در همان دوران کودکی است.

حس بینایی یا بصری از مهم ترین حس های افراد است. عصب بینایی دارای یک میلیون فیبر عصبی است که ۳۰٪ کورتکس مغز را تشکیل می دهد. این نسبت بیشترین میزان نسبت به سایر حس ها است. به همین دلیل، سواد بصری کلیدی ترین سواد حسی بوده و نیاز است تا به افراد آموزش داده شود. 

حس بینایی یکی از مهم ترین حواس

با کاربرد سواد بصری می توان نحوه تشخیص، خواندن یا فهمیدن تصاویر را آموخت. به این ترتیب، قادر خواهیم بود تا با دیگران ارتباط بهتری در دنیای سرشار از تصویر برقرار کنیم. 

به کمک سواد بصری درک مناسبی از نحوه تجربه تصاویر، ویدیو و سایر انواع فرمت های چند رسانه ای خواهیم داشت. به این ترتیب، می توانیم تصاویر را با همان روشی که برای ارزیابی نوشتار به کار می بریم، بررسی کنیم. درست همانند نوشتار، تصاویر نیز می توانند دقیق، جانب دارانه، گمراه کننده یا نشان دهنده بی دقتی باشند. 

از طرف دیگر، آموختن سواد بصری برای درک هنری نیز لازم است. هنر و آثار هنری همواره نمونه های مهمی از ارتباطات بصری در تاریخ بشر بوده اند.

برای تفسیر تصاویر از جمله آثار هنری مانند نوشتار شیوه های متفاوتی به کار می رود که حتی گاهی ممکن است با هم متضاد باشند. تصاویر را می توان به شیوه ای غیرفعال نگریست. این نوع نگاه همراه با دقت و توجه نبوده و فکری با خود همراه ندارد. در واقع نوعی نگاه گذرا به تصاویر است. 

در مقابل، تفکر انتقادی (سنجشگرانه اندیشیدن) وجود دارد که نگاهی عمیق و پرسشگرانه به تصویر است که در سواد بصری مطرح می شود. با این نوع نگاه فعال و پرسشگرانه، به سوال های مختلفی که در ذهنمان با دیدن تصاویر به وجود می آید پاسخ می دهیم. مثلاً دلیل استفاده از این تصویر چه بوده و یا چرا شما به عنوان مخاطب واکنشی خاص را به آن نشان دادید.

چگونه سواد بصری کسب کنیم؟

در واقع هر آن چه که در معرض دید ما قرار می گیرد تصویر است. در این صورت، حتی متن هایی که می بینیم نیز تصویر هستند. بنابراین، سواد نوشتاری نیز به نوعی به سواد بصری وابسته است. سواد بصری، فراتر از خواندن و نوشتن، نوعی خواندن در دنیای تصویرها است. 

برخورداری از سواد بصری برای یافتن معنا در هر آن چه که می بینیم بسیار حیاتی است. مفهوم سواد بصری مفهومی جدید نیست ولی به دلیل معانی متفاوتی که برای آن در نظر گرفته شده، ممکن است مقداری پیچیده به نظر برسد.

این سواد نیز مانند سایر سوادها نیاز به آموزش دارد. باید چگونگی و نحوه صحیح نگریستن به دنیای اطراف خود را بیاموزیم. زیرا همان طور که در پاسخ به سوال سواد بصری چیست گفتیم، حس بصری یا بینایی از مهم ترین حس های ما بوده و ۹۰٪ اطلاعات دریافتی ما از محیط اطراف خود از طریق حس بینایی به دست می آید.

حجم زیادی از اطلاعات توسط حس بینایی به دست می آید

ما گنجینه ای از تصاویر را با چشم خود دریافت کرده و آن ها را در ذهن مان ذخیره می کنیم. به واسطه این تصاویر ذخیره شده نحوه نگرش مان به دنیا شکل می گیرد. همان طور که در ابتدای مطلب سواد بصری چیست نیز گفتیم، حس بینایی از مهم ترین حس ها بوده و نیاز است تا به افراد در مورد نحوه صحیح دیدن آموزش داد.

آموزش سواد بصری نیاز به صرف وقت و توجه دارد. برای این منظور و آموزش نحوه نگریستن از تکنیک های مختلفی استفاده می شود. در ادامه مطلب سواد بصری چیست، یکی از پر کاربردترین تکنیک هایی که برای آموختن سواد بصری مورد استفاده قرار می گیرد را به اختصار بیان می کنیم.

یاد گرفتن نحوه نگاه کردن

در واقع دو نگاه وجود دارد. نگاهی که گذرا و سطحی است و نگاه دیگری که عمیق و دقیق است. زمانی که نگاهی گذرا به تصویری می کنیم، فرضیاتی را در مورد آن در ذهن خود شکل می دهیم. بر اساس این فرضیات، در مورد ماهیت تصویر تصمیم گرفته و آن را به این دلیل که قبلاً دیده ایم تشخیص می دهیم. بر خلاف این نوع نگاه گذرا، نگاه دقیق و عمیق به تصویر در زمان طولانی تری صورت می گیرد.

آن چه که برای کسب سواد بصری لازم است داشتن نگاه عمیق و دقیق به تصاویر است. با داشتن این نوع نگاه          می توانیم تصاویر را توصیف، تجزیه و تحلیل و تفسیر کنیم. به کمک این فرآیند چهار مرحله ای (نگاه عمیق و دقیق، توصیف، تجزیه و تحلیل و تفسیر) می توانیم در تصاویر معنا ایجاد کنیم. به این ترتیب، در مورد آن چه که می بینیم اندیشه سنجشگرانه (تفکر انتقادی) داشته، در مورد آن صاحب نظر شده و دارای سواد بصری می شویم.

برای کسب مهارت و داشتن سواد بصری باید با الفبا، لغات و گرامر این زبان آشنا شد. یاد گرفتن گرامر نحوه درست نگاه کردن مستلزم فراگیری عناصر بصری هنر (Visual Elements of art) است. این عناصر بصری در نگریستن به هر نوع تصویری کاربرد دارد. این عناصر بصری شامل: خط (Line)، شکل (Shape)، رنگ (Color)، فضا (Space) و بافت (Texture) می شوند.

با فراگیری عناصر بصری هنر، هر تصویر را می توان به عناصر بصری تشکیل دهنده اش تجزیه کرد. این کار را می توان در چندین مرحله انجام داد. یک بار می توان تصویر را صرفاً بر اساس خطوط موجود در آن دید. این خطوط در واقع امتدادهایی افقی و عمودی و فاقد عمق هستند که در تصویر قابل تشخیص اند.

کسب سواد بصری به کمک عناصر بصری

بار دیگر، سایر جزئیات تصویر را می توان حذف کرد و همان تصویر را صرفاً بر اساس اشکال تشکیل دهنده آن دید. این اشکال در واقع فضاهای بسته ای هستند که سایر عناصر به واسطه آن ها تعریف می شوند. دفعه بعد، با حذف سایر جزئیات می توان صرفاً به رنگ ها توجه کرد و آن ها را در همان تصویر دید. این رنگ ها در یک طیف رنگی میان دو رنگ اصلی سیاه و سفید قرار    می گیرند. نوع رنگ، میزان اشباع و ارزش آن در این مرحله مهم است.

در مرحله بعدی، سایر عناصر و جزئیات را باید نادیده گرفت و تصویر مورد نظر را صرفاً بر اساس فضاها دید. به این ترتیب، باید به نواحی مختلفی که در تصویر واقع شده اند توجه کرد. بافت را در مرحله آخر در تصویر می توان مشاهده کرد. کیفیت بافت ها در هر یک از قسمت های تصویر را در این مرحله می توان در نظر گرفت.

این پنج عنصر (خط، شکل، رنگ، فضا و بافت) در کنار هم یک تصویر را تشکیل می دهند. در کنار این عناصر، عناصر هنری دیگری مانند فرم، ارزش، زمان و … نیز در تصاویر نمود دارند.

توصیف دیگری که می توان از تصاویر ارائه کرد در قالب اصول هنر است. این اصول شامل: تأکید (Emphasis)، تعادل (Balance)، هارمونی (Harmony)، تنوع (Variety)، حرکت (Movement)، تناسب (Proportion)، ریتم (Rhythm) و وحدت (Unity) است.

در این میان، تأکید نقاط تمرکز را در تصویر مشخص می کند. تعادل میان عناصر یکسان به واسطه اصل هنری هارمونی در تصویر بیان می شود. اصل هنری تنوع، به کاربرد عناصر متفاوت و شاید متضاد در تصویر اشاره دارد. 

یکی دیگر از اصول هنری حرکت است که به نحوه هدایت چشم توسط اشیاء، خطوط و … موجود در تصویر تأکید دارد. تناسب نیز نسبت اشياء در تصویر را بیان می کند.

با دانستن این اصول هنری می توان هر تصویری را به عناصر تشکیل دهنده آن تجزیه کرده و درک بهتری از آن پیدا کرد. به این ترتیب، می توان به راحتی و سادگی مفهوم تصاویر را متوجه شد و بیشتر به تفاوت های موجود در آن ها توجه کرد. 

ویژگی های فردی دارای سواد بصری

پس از پاسخ دادن به سوال سواد بصری چیست و بیان اهمیت این مهارت، لازم است تا ویژگی های فردی دارای سواد بصری را شرح دهیم. در یک تعریف ساده فردی دارای سواد بصری به راحتی می تواند تصاویر بصری را خوانده و نگارش کند.

چنین فردی می تواند نوع و گستره متریال های بصری مورد نیاز را مشخص کند. او قادر به تفسیر محتوای تصاویر بصری است. همچنین می تواند تأثیرات اجتماعی تصاویر را ارزیابی کرده و دلیل انتخاب، مخاطب و مالکیت تصاویر را مشخص کند. همچنین، قدرت تصور و خلاقیت بالاتری داشته و می تواند تصاویر را در ذهن خود متصور شود.

این مهارت توانایی برقراری ارتباط با سایرین را به کمک تصاویر فراهم می کند. به این ترتیب، مخاطبان می توانند تصاویر بصری را خوانده و تفسیر کنند و در مورد صحت، اعتبار و ارزش تصاویر به درستی قضاوت کنند.

افراد دارای سواد بصری می توانند مدیای بصری و تصاویر مورد نظر خود را به روشی اثربخش و موثر پیدا کرده و به آن دسترسی پیدا کنند. چنین افرادی قادر هستند تا معانی تصاویر و مدیاهای بصری را به خوبی تفسیر و تجزیه و تحلیل کنند. بر این اساس، این تصاویر و منابع آن ها را ارزیابی کرده و صحت و دقت آن ها را بررسی کنند.

در کنار این توانایی ها، افراد دارای سواد بصری می توانند با استفاده از این مهارت خود تصاویر و مدیاهای بصری معناداری را طراحی و ایجاد کنند. از دیگر ویژگی های این افراد توانایی درک بسیاری از مسائل اخلاقی، قانونی، اجتماعی و اقتصادی حول ایجاد و کاربرد تصاویر و مدیاهای بصری است. به این ترتیب و بر اساس این درک، تمامی مسائل فوق را در کاربرد این تصاویر در نظر خواهند گرفت.

با عضویت در خبرنامه وب سایت فیوشکا تازه ترین مطالب در زمینه خلاقیت، مد و فشن و … را دریافت کنید.